Geuzenpenning voor Laila Haidari: dappere moederfiguur voor Afghaanse verschoppelingen

Een ‘force of nature’, noemde The New York Times haar, een natuurkracht waartegen niets en niemand bestand is. Als Laila Haidari (46) iets wil, dan doet ze dat, en niemand die haar tegenhoudt. Zelfs de Taliban, het meest vrouwonvriendelijke regime ter wereld, gedoogt haar – tot op zekere hoogte.

Tweeënhalf jaar geleden grepen de Taliban in Afghanistan de macht: een ultra-orthodoxe groep die de meest strikte, meest verstikkende versie van de islam aanhangt. Volgens die leer mogen meisjes na hun 12de jaar niet meer naar school en mogen vrouwen niet buitenshuis werken of studeren. Alleen zeer dappere vrouwen, zoals Laila Haidari, durven zich nog openlijk tegen de Taliban te verzetten.

Verzet zit Haidari in het bloed. Ze was 12 toen ze werd uitgehuwelijkt aan een veel oudere mullah in Iran. Ze was 13 toen de eerste van haar drie kinderen werd geboren. Na haar derde kind vond ze het genoeg, en begon ze een hardnekkig, jarenlang gevecht om van haar man te scheiden. Ze hield vol en won: de scheiding werd uitgesproken toen ze 21 was.

Vrijgevochten vrouw

Ze zou nooit meer met een man trouwen, droeg zelden een hoofddoek, rookte, en reed auto – wat op zichzelf al opmerkelijk was. In interviews en documentaires over haar leven rijdt ze in haar auto door Kabul, de stad waar ze na jaren in Iran te hebben gewoond, weer was teruggekeerd. De meeste gesprekken dateren van de maanden vóór 31 augustus 2021: de dag waarop Amerikaanse en andere westerse troepen in totale chaos uit Afghanistan vertrekken, en het land overlaten aan de Taliban, die ze twintig jaar eerder hadden verdreven.

In een documentaire van televisiezender Deutsche Welle rijdt Haidari vóór de machtsovername met haar auto over de Pol e-Sokhta brug in Kabul, waaronder de drugsverslaafden huizen. Die plek heeft haar leven veranderd, zegt ze: ‘Toen ik voor het eerst onder de brug keek, was het alsof ik recht in de hel keek. Mensen lagen op de grond als dieren, te sterven.’ Een van de verslaafden bleek bovendien haar eigen broer. Dat schokte haar diep, de ervaring bracht iets op gang. Haidari richtte het ‘Moeder Kamp’ op, een rehabilitatiekamp waar kaalgeschoren verslaafden met koude douches en muzieksessies weer op de been werden gebracht, onder wie haar broer.

Ze werd een moeder voor iedereen die er een nodig had. Om het kamp te financieren opende ze, met een startkapitaal van 250 dollar, een restaurant: Taj Begum. Ook dat restaurant was een voor Afghaanse begrippen zeer opvallende onderneming. Het bedienend personeel bestond uitsluitend uit ex-verslaafden en het menu uit thee, snacks en Afghaanse specialiteiten. Taj Begum was bovendien een vrijplaats, een plek waar alles mocht wat in het toen al oerconservatieve Afghanistan was verboden. En het was razend populair.

Vrouwenpaleis

‘Het vrouwenpaleis’, noemde Thomas Erdbrink het restaurant in zijn tv-programma Onze man bij de Taliban. Taj Begum was het enige restaurant in heel Afghanistan waar mannen en vrouwen ‘door elkaar’ mochten eten, dansen, films kijken, muziek luisteren, zonder dat iemand vroeg of ze wel getrouwd waren. Het kreeg vijf sterren van Tripadvisor, en de volledige winst ging naar de verslaafden van het Moeder Kamp.

Toen het vertrek van westerlingen uit Kabul in 2021 inzette, gaf Haidari bezorgde interviews, omdat ze wist wat er onder de Taliban met de vrouwen ging gebeuren: ‘Ik ben zeker dat we onze vrijheid kwijtraken. We zullen niet kunnen werken, studeren of zakendoen. Ik ben tamelijk pessimistisch over de toekomst van Afghanistan. Het lijkt hopeloos.’

Toen de Taliban in 2021 aan de macht kwam, moest het restaurant de deuren sluiten. Voor Haidari voelde het alsof ze een amputatie had ondergaan. Het afkickkamp en het restaurant definieerden haar als persoon.

Het allerbelangrijkste kon niemand haar echter afnemen: haar strijdbaarheid. Haidari besloot welbewust in Kabul te blijven, waar ze een clandestien schooltje begon waar meisjes nu toch een opleiding kunnen volgen in zaken als fotografie, kunst, wiskunde, scheikunde en Engels. ‘Je kunt ze toch niet binnen laten zitten?’, zegt Haidari.

Haar drie kinderen studeren in Duitsland, maar zelf zal ze onder geen beding naar het buitenland vluchten, zegt ze. Ook niet naar Europa, waar ze zonder hoofddoek zou kunnen lopen, kan roken en muziek mag luisteren in een café? In Kabul kan ze iets betekenen, in Europa is ze niemand.